Testosteron en het hondenlichaam

Testosteron is vooral bekend als het geslachtshormoon testosteron, ook wel androgeen genoemd. Veel mensen denken dat dit hormoon alleen werkzaam is met betrekking tot de voortplanting of de geslachtsdrift.

Testosteron en alle andere geslachtshormonen doen echter heel veel meer dan alleen het ‘regelen’ van de voortplanting. De geslachtshormonen staan in dienst van het hele lichaam bij wel honderden processen. Dit geld voor zowel reuen als teven.

Wat zijn hormonen nu precies?

Hormonen zijn:

• Regeleiwitten
• Worden afgegeven door endocriene klieren (organen die hormonen afgeven) aan het bloed.
• Deze afgifte van hormonen werkt langzamer dan dat het zenuwstelsel communiceert maar hormonen werken langduriger.
• Hormonen worden herkend door receptoren die op alle cellen in het lichaam en de hersenen aanwezig zijn. Receptoren zijn signaalontvangers.

Wat doet testosteron?

Testosteron receptoren (signaalontvangers) komen voor op vrijwel alle weefsels in het lichaam. Testosteron heeft een functie in bijna alle lichaamssystemen.
Het hormoon testosteron heeft invloed op meer dan 110 lichaamsprocessen die niet met de voortplanting (reproductie) te maken hebben.
Het gegeven dat er op vrijwel iedere cel in het lichaam testosteron receptoren aanwezig zijn, geeft al aan dat testosteron enorm belangrijk is voor het lichaam.

Het brein bevat enorm veel receptoren voor testosteron. We weten hierdoor hoe belangrijk testosteron is voor een goed functionerend brein, lichamelijke gezondheid en gedrag.

De productie van testosteron 

• Bij reuen wordt testosteron voornamelijk geproduceerd in de testikels. Slechts een zeer kleine hoeveelheid wordt geproduceerd in de bijnieren. De bijnieren zijn kleine niervormige orgaantjes die op de nieren liggen. Zij produceren verschillende hormonen.
  Testosteron zorgt voor de ontwikkeling tot mannelijk dier. Dat begint al bij het ongeboren embryo wanneer de mannelijke geslachtsorganen worden gevormd. In de puberteit zorgt het voor een verdere mannelijke ontwikkeling. De penis en de balzak groeien, ook wordt het stemgeluid lager en de spieren ontwikkelen zich.
• Bij teefjes wordt een kleine hoeveelheid testosteron geproduceerd in de eierstokken en de bijnieren.

Waar heeft testosteron zoal invloed op?

• Goede tot hoge testosteronspiegel verlaagt lichaamsvet.
• Testosteron stuurt binnenkomende energie naar de spieren.
• Testosteron heeft invloed op de energiehuishouding.
• Stimuleert de groei van skeletspieren en is dus nodig voor spiermassa.
• Stimuleert de rode bloedcel productie in het beenmerg.
• Testosteron heeft invloed op het korte termijngeheugen.
• Testosteron heeft een grote invloed op de lateralisatie van de hersenen. Dit is het proces dat plaats vindt tijdens de ontwikkeling van het brein waarbij een specialisatie of dominantie van een eigenschap in één van de twee hersenhelften ontstaat. Denk hierbij aan links of rechtshandigheid bij mensen. Zo weten we dat ook honden een voorkeur hebben voor het gebruik van of hun linker of hun rechterpoot. 

Castratie van de reu en de effecten

Als we een hond castreren worden de testikels en bijballen weggenomen. Als de hond ouder wordt zonder dat hij gecastreerd is, neemt de hoeveelheid testosteron in het lichaam zeer geleidelijk af. Dit kost spiermassa. Door castratie ontstaat er een acute en drastische, zelfs dramatische verlaging van het testosteron.

• Als deze castratie op jonge leeftijd plaatsvindt, wanneer het dier nog in de groei is, sluiten de groeischijven van het skelet later. Hierdoor groeit de hond langer door. Deze reuen krijgen veelal een slungelig uiterlijk.
  Testosteron heeft invloed op de sterkte van de wand van de botcellen!
  Een belangrijke bijwerking van castratie is botontkalking (osteoporose).
• Testosteron is het hormoon wat alles te maken heeft met zelfvertrouwen. Een onzekere hond wordt na castratie over het algemeen nog onzekerder.
• Het wegnemen van testosteron kan leiden tot incontinentie.
• Er is een negatieve invloed op het ontstaan van neuro-degeneratieve aandoeningen, aandoeningen van de hersenen.
• Er vindt direct veroudering plaats van cellen, weefsels en organen.
• Een te lage testosteron spiegel triggert insulineresistentie, waardoor met name diabetes kan ontstaan. Insuline resistentie geeft naast diabetes nog talloze andere lichamelijke en mentale problemen, denk met name aan chronische ontsteking.
• Testosteron heeft een onderdrukkende werking op het cellulaire Immuunsysteem. Concreet betekent dit dat een overactief immuunsysteem wat niet passend wordt onderdrukt door testosteron kan leiden tot het ontstaan van auto-immuunziekten en allergieën.
• De meest in het oog springende veranderingen zijn vachtveranderingen. Voor veel eigenaren van langharige honden een reden om hun reu niet te laten castreren.

Wat is de invloed van testosteron op gedrag?

• Testosteron is noodzakelijk voor het hanteren van stress, gezond zelfvertrouwen en probleemoplossend vermogen.
• Reuen met een hoog testosteronniveau worden niet agressiever maar sociaal vaardiger. Testosteron heeft namelijk wel degelijk invloed op de sociale status maar het heeft niet zoveel zin om deze status met agressie vast te stellen of te behouden. Er wordt van hoger geplaatste honden juist verwacht dat zij uitstekende sociale vaardigheden hebben en in hoge mate in staat zijn tot samenwerking. Net als bij mensen overigens. Aan vechtjassen heb je niets als het gaat om jagen, zorg voor de jongen en overleven. Hiervoor zijn juist strategisch inzicht en samenwerking noodzakelijk. Eigenschappen die door testosteron worden aangestuurd.
• Testosteron heeft een enorme invloed op de neurotransmitters, de hersenboodschapperstofjes. Het grootste deel van alle neurotransmitters wordt in de darmen aangemaakt.

Laag testosteron niveau

Wanneer het testosteron niveau wordt verlaagd en vooral wanneer dit door castratie acuut gebeurt, zien we een enorme verlaging van de hersenboodschapperstof GABA.
GABA is een dempende of remmende neurotransmitter.

Verlaagde GABA spiegels zorgen voor een toename van arousal (waakzaamheid) waardoor de vatbaarheid voor angst toe neemt. Als het niveau van geslachtshormonen daalt en hiermee samenhangend ook het GABA niveau, kan dit de oorzaak zijn van het ontstaan of het verergeren van angst en zelfs leiden tot paniekstoornissen. Te laag in GABA zorgt voor onrust in het hoofd en het niet goed om kunnen gaan met prikkels. Herstel van angstige ervaringen wordt enorm bemoeilijkt wanneer GABA te laag is. Bij mensen die aan dwangneuroses leiden zien we te lage GABA spiegels. Honden met zogenaamde Compulsive disorders hebben vaak te lage GABA spiegels en andere neurotransmitter problemen, terwijl er ook een te laag testosteron niveau is.

Een verlaagd testosteron geeft stemmingswisselingen en concentratieproblemen.
Verlaagd testosteron geeft verlaging van de stofwisselingssnelheid (hond wordt dikker). Er ontstaat ook een andere vetverdeling op het lichaam.
Nu er meer lichaamsvet is ontstaan, met name buikvet, zet dit buikvet het nog aanwezige testosteron om in oestrogenen. Dit proces heet Aromatase en is niet gewenst omdat de oestrogeenspiegel hierdoor veel te hoog kan worden. We zien dan een vervrouwelijking van het dier en het dier wordt gevoeliger voor tumoren.

Serotonine

Een verlaagd testosteron zorgt eveneens voor het verlagen van Serotonine, een andere neurotransmitter die een grote invloed heeft op emoties. Serotonine wordt ook wel het ‘feelgood’ stofje genoemd. Serotonine is net als GABA een dempende stof. Het reguleert angst en agressie. Een te lage serotonine spiegel in het lichaam kan a-sociaal gedrag en toegenomen agressie veroorzaken. Te weinig serotonine maakt het moeilijker om remmingen op te leggen in allerlei functies, waaronder gedrag.

Te laag serotonine niveau leidt tot:

• angst
• prikkelbaarheid
• woede
• rusteloosheid
• slecht slapen
• Serotonine is verbonden aan de uiting van agressie onder ongunstige omstandigheden. Te weinig Serotonine leidt tot het wegvallen van remmingen en een toename van agressie.

Cortisol

Ook cortisol, het stresshormoon wat onder andere vrijkomt als reactie op zowel lichamelijke als mentaal- emotionele stress wordt verlaagd door het wegnemen van testosteron. Cortisol is echter noodzakelijk om adequaat op stress te reageren en eveneens voor een juist herstel na stress. Een chronische verlaging van cortisol heeft een ruïnerend effect op de gezondheid.

Aanmaak testosteron positief beïnvloeden

• Je kunt de aanmaak van testosteron positief beïnvloeden door inspanning. Kort en intensief bewegen.
• Voldoende slaap en B-vitamines zijn noodzakelijk voor de aanmaak van testosteron.
• Het eten van goede en onverhitte vetten is noodzakelijk voor het opbouwen van testosteron.
• Duursporten, dus lange afstanden lopen of de hond naast de fiets laten lopen, beïnvloedt de testosteron spiegel negatief.

Waarom castreren we reuen eigenlijk?

Als we een reu castreren en zijn testosteron wegnemen, verlagen we ook zijn Serotonine, zijn GABA en zijn cortisol. We weten dat hierdoor angst, onzekerheid, depressie en agressie significant toenemen.

Ook het probleemoplossend vermogen neemt significant af. 

Reuen worden veelal gecastreerd om hen rustiger te krijgen of agressie naar soortgenoten te verminderen. Het is een feit dat onrust, hyperactiviteit en agressie niet veroorzaakt worden door testosteron maar door een toename van stresshormonen en een afname van de hierboven genoemde neurotransmitters.

Castratie is dan ook de slechts denkbare oplossing als het gaat om het voorkomen of oplossen van deze problemen.

Hoe reageren andere reuen op de gecastreerde reu?

Het is een gegeven dat gecastreerde reuen vaak de aandacht trekken van niet gecastreerde reuen, die veelal rijgedrag vertonen ten opzichte van de castraat.

Door het wegnemen van het testosteron ontstaat er een disbalans in de hormoonhuishouding, de vrouwelijke hormonen komen hierdoor op een hoger niveau te liggen. Dit veroorzaakt een ander geurbeeld, de castraat ruikt anders dan een intacte reu maar ook anders dan een teef.

Omdat geur het belangrijkste communicatiemiddel is voor honden heeft dit direct effect op het gedrag van andere honden. Daarnaast ruikt de castraat niet alleen anders maar gedraagt zich ook anders.  Dit komt omdat ook neurotransmitters in kwaliteit en kwantiteit veranderd zijn en vaak het cortisol sterk verlaagd is. Samen zorgt dit voor een totaal ander en afwijkend geurbeeld en ander gedrag. Dit kan reacties oproepen van andere reuen en zelfs teven kunnen anders reageren op een castraat.

Castreren of steriliseren?

Als een reu gecastreerd wordt met als enige reden om hem onvruchtbaar te maken kun je beter kiezen voor een sterilisatie, het afbinden van de zaadleiders. Hierdoor behoudt de hond zijn testosteron maar kan geen nakomelingen meer verwekken.

We moeten terdege beseffen dat het ontregelen van de hormoonhuishouding één van de voornaamste redenen is voor het ontstaan van chronische ziekten, depressies, angsten en agressie.

Referenties

• Jaak Panksepp – Affective Neuroscience: The Foundations of Human and Animal Emotions
• Ray & Lorna Coppinger – Dogs: A New Understanding of Canine Origin, Behavior and Evolution
• Candace B. Pert, Ph.D. – Molecules of Emotion: The Science Behind Mind-Body Medicine
• Giammanco M. et al, Testosterone and aggressiveness, Medical Science Monit 2005; 11(4): RA136-145, ID: 15910, 2005-04-01
• Estrella R. MontoyaEmail authorDavid TerburgPeter A. BosJack van Honk – Testosterone, cortisol, and serotonin as key regulators of social aggression: A review and theoretical perspective, Motivation and Emotion, March 2012, Volume 36, Issue 1, pp 65–73
• Slingeland ziekenhuis – Effecten laag testosterongehalte
• Psychology Today, Stanley Coren Ph.D., F.R.S.C.- Are There Behavior Changes When Dogs Are Spayed or Neutered? 

Dit artikel is geschreven door Petra Driesen.
Holistisch gedragstherapeut, natuurgeneeskundig, orthomoleculair en kPNI therapeut

terug